Η πρώην γερμανική δημόσια τράπεζα WestLB είναι η τελευταία οντότητα που κατέθεσε αγωγή κατά του Βασιλείου της Ισπανίας ενώπιον του Σιάδι (Διεθνές Κέντρο Επίλυσης Επενδυτικών Διαφορών) σε σχέση με την περικοπή αποδοχών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που επέβαλε η Κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος (ΡΚ). Αυτή η διαιτησία εντάσσεται σε μια σειρά από παρόμοιες συγκρούσεις που, συνολικά, έχουν ήδη ξεπεράσει τις τριάντα διεθνείς αγωγές, ως αποτέλεσμα της αβεβαιότητας που δημιουργείται από τις αλλαγές στις ενεργειακές πολιτικές της Ισπανίας.
Με αυτή την υπόθεση υπάρχουν ήδη περισσότερες από 30 διαιτησίες κατά της χώρας μας σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς. Από αυτά, ένα έχει παρουσιαστεί ενώπιον της Uncitral (Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο), τρία στο Ινστιτούτο Διαιτησίας του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Στοκχόλμης και 28 ενώπιον του ίδιου του ICSID, υπό την προστασία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οι υποθέσεις αυτές αντικατοπτρίζουν μια αυξανόμενη νομική ένταση μεταξύ διεθνών επενδυτών και του ισπανικού κράτους, μετά τις δραστικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας που πραγματοποιήθηκαν κυρίως το 2012 και το 2013.
Από την πρώτη αγωγή κατά των μεταρρυθμίσεων στον ενεργειακό τομέα που ξεκίνησε η κυβέρνηση του Rodríguez Zapatero –πριν από έξι χρόνια– μέχρι σήμερα, η Ισπανία κατάφερε να επιλύσει μόνο τρεις διαιτησίες. Από αυτά, δύο επιλύθηκαν στη Στοκχόλμη, με ευνοϊκά αποτελέσματα για το Δημόσιο. Ωστόσο, η πιο πρόσφατη απόφαση της ICSID ήταν ευνοϊκή για τους επενδυτές του βρετανικού fund Eiser, ένα σημαντικό πλήγμα για τα ισπανικά δημόσια ταμεία, τα οποία καταδικάστηκαν να καταβάλουν αποζημίωση 128 εκατ. ευρώ.
Η συγκεκριμένη υπόθεση αποτελεί βασικό προηγούμενο στη διεθνή διαιτητική νομολογία, καθώς, σύμφωνα με το δικαστήριο ICSID, οι περικοπές που έκανε η Ισπανία έβλαψαν σοβαρά την κερδοφορία των επενδύσεων της Eiser σε αρκετές ηλιακές θερμικές μονάδες που βρίσκονται στο νότο της χώρας.
Ένας κλάδος σε κρίση: περικοπές χωρίς καμία αποζημίωση
Ο Miguel Ángel Martínez-Aroca, πρόεδρος της Anpier (Εθνική Ένωση Παραγωγών Φωτοβολταϊκής Ενέργειας), έχει επανειλημμένα τονίσει ότι υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ των βραβείων που εκδόθηκαν στη Στοκχόλμη και του βραβείου ICSID. Ενώ οι υποθέσεις της Στοκχόλμης αφορούσαν μεταρρυθμίσεις που εγκρίθηκαν από την κυβέρνηση του Θαπατέρο, η διαιτησία του ICSID επικεντρώθηκε στην ενεργειακή μεταρρύθμιση του Λαϊκού Κόμματος.
Αυτή η διάκριση είναι σημαντική διότι, σύμφωνα με τον Martínez-Aroca, η κυβέρνηση του Zapatero αποζημίωσε τους επενδυτές με πέντε επιπλέον έτη αμοιβής, η οποία απέφερε αποζημίωση ακόμη μεγαλύτερη από τις περικοπές που εφαρμόστηκαν. Ωστόσο, η διοίκηση του Μαριάνο Ραχόι δεν προσέφερε καμία αποζημίωση, παρά τις δραστικές μειώσεις στα ασφάλιστρα που χορηγήθηκαν στις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες προκάλεσαν μια χιονοστιβάδα παραπόνων από αυτούς τους επενδυτές.
Αυτή η δυσαρέσκεια αντανακλά ένα μεγαλύτερο πρόβλημα: Η Ισπανία έχει γίνει μία από τις τρεις χώρες στον κόσμο με τις περισσότερες απαιτήσεις από διεθνείς επενδυτές, που σχετίζονται κυρίως με περικοπές στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το οικονομικό βάρος αυτών των αγωγών θα μπορούσε να ανέλθει σε περισσότερα από 7.000 εκατ. ευρώ εάν οι επενδυτές έχουν τελικά δίκιο στις υπόλοιπες εκκρεμείς διαιτησίες.
Από την πλευρά του, ο Álvaro Nadal, ο τότε Υπουργός Ενέργειας, Τουρισμού και Ψηφιακής Ατζέντας, έχει ελαχιστοποιήσει τη σημασία αυτών των απαιτήσεων, δηλώνοντας ότι οι αποζημιώσεις θα είναι πάντα χαμηλότερες από τις εξοικονομήσεις που θα προκύψουν από την αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση του ηλεκτρικού συστήματος. πηγή όλης αυτής της σύγκρουσης.
Μετά την έκδοση της απόφασης ICSID υπέρ του Eiser, η κυβέρνηση ενέκρινε νόμο που επιτρέπει το πλεόνασμα του ηλεκτρικού συστήματος, το οποίο είχε συσσωρεύσει 1.130 εκατομμύρια ευρώ από το 2014, να χρησιμοποιηθεί για την πληρωμή των προστίμων που προκύπτουν από τις διαιτησίες, συμπεριλαμβανομένων των μελλοντικών. . Αυτή η απόφαση έχει δημιουργήσει νέα δυσφορία στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο οποίος βλέπει πώς αυτό το πλεόνασμα, το οποίο θα έπρεπε να είχε χρησιμοποιηθεί για τη βελτίωση της βιωσιμότητας του συστήματος, χρησιμοποιείται τώρα για την καταβολή αποζημίωσης σε ξένους επενδυτές.
Απροστάτευτοι οι Ισπανοί επενδυτές
Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα παράδοξα αυτής της κατάστασης είναι η έλλειψη προστασίας στην οποία βρίσκονται οι εθνικοί επενδυτές. Ενώ οι διεθνείς επενδυτές έχουν καταφέρει να καταφύγουν σε διαιτητικά δικαστήρια, οι Ισπανοί επενδυτές έχουν περιοριστεί να προσφεύγουν στο Συνταγματικό Δικαστήριο και στο Ανώτατο Δικαστήριο, και τα δύο ευνοϊκά για την κυβέρνηση όσον αφορά τις περικοπές. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα αίσθημα διπλών σταθμών, καθώς οι ξένοι επενδυτές, μέσω της πρόσβασης σε δικαστήρια όπως το ICSID, έχουν επιτύχει αποζημίωση που δεν μπορούν να λάβουν οι Ισπανοί.
Σε αυτό το πλαίσιο, μια ομάδα Ισπανών επενδυτών παρουσίασε την υπόθεσή της στον Διαμεσολαβητή, ο οποίος συνέστησε στην κυβέρνηση να λάβει μέτρα για να διασφαλίσει ότι οι εθνικοί επενδυτές δεν τυγχάνουν χειρότερης μεταχείρισης από τους ξένους βάσει της Συνθήκης για τον Ενεργειακό Χάρτη που ήταν το ρυθμιστικό πλαίσιο που χρησιμοποιούν οι διεθνείς επενδυτές να παρουσιάσουν τις απαιτήσεις τους.
Ο Διαμεσολαβητής όχι μόνο ζήτησε ίση μεταχείριση, αλλά προέτρεψε επίσης την κυβέρνηση να δημιουργήσει μηχανισμούς για να αντισταθμίσει τη «μοναδική» θυσία που προκάλεσε η αλλαγή των αποδοχών στους εθνικούς επενδυτές. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχουν εφαρμοστεί μέτρα για την ανακούφιση αυτής της κατάστασης.
Διεθνείς διαιτησίες: μακροχρόνιες και δαπανηρές διαδικασίες
Οι διεθνείς διαιτησίες σχετικά με τις περικοπές από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι μόνο περίπλοκες διαδικασίες, αλλά είναι επίσης εξαιρετικά αργές. Για υποθέσεις που σχετίζονται με την Ισπανία, το ICSID έχει αναθέσει δικαστήρια για 27 από τις 28 διαιτησίες που παρουσιάστηκαν, η καθεμία αποτελούμενη από έναν πρόεδρο και δύο διαιτητές που επιλέγονται και από τα δύο μέρη. Αυτές οι διαδικασίες δεν είναι μόνο χρονοβόρες, αλλά και δαπανηρές για την εναγόμενη χώρα. Για παράδειγμα, η διαιτησία που έκρινε την Ισπανία υπέρ του Άιζερ κόστισε κοντά στις 900.000 ευρώ.
Αυτά τα έξοδα δεν περιορίζονται στην αποζημίωση που πρέπει να καταβάλει η Ισπανία εάν χάσει τις υποθέσεις, αλλά περιλαμβάνουν επίσης τις αμοιβές των διαιτητών και του σχετικού προσωπικού, γεγονός που αυξάνει το συνολικό κόστος κάθε διαδικασίας διαιτησίας. Με περισσότερες από 20 διαιτησίες που δεν έχουν ακόμη επιλυθεί, ο οικονομικός αντίκτυπος αυτών των διαφορών μπορεί να είναι καταστροφικός εάν η πλειοψηφία είναι δυσμενής για το κράτος.
Συνοπτικά, η Ισπανία αντιμετωπίζει μια κρίσιμη κατάσταση στον τομέα των διεθνών διαιτήσεων. Με περισσότερα από 7.000 εκατομμύρια να διακυβεύονται και με όλο και περισσότερες αποφάσεις εναντίον του, το κράτος θα πρέπει να επανεξετάσει την προσέγγισή του για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την αποζημίωση. Η διεθνής πίεση και η έλλειψη επαρκών μηχανισμών για την προστασία των εθνικών επενδυτών δημιουργούν ένα μειονέκτημα που θα μπορούσε να έχει σημαντικό οικονομικό αντίκτυπο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.